ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ: Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ

«Ο πιο δύσκολος αντίπαλος είναι εκείνος που είναι απόλυτα έντιμος. Ένας τέτοιος είναι ο Ιωάννης Καποδίστριας»

Γόνος αριστοκρατικής οικογενείας της βενετοκρατούμενης Κέρκυρας, γαλουχημένος από νεαρή ηλικία με την γλώσσα της διπλωματίας (Γαλλικά) όσο και στα Ιταλικά. Βελτίωσε τα Ελληνικά γραπτά του όσο βρισκόταν υπό της υπηρεσίες του Τσαρικού καθεστώτος, με την βοήθεια του μητροπολίτη Ιγνάτιου που κατέληξε και αυτός στην Πετρούπολη. Σπουδές στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα πάνω στην Ιατρική και την φιλοσοφία.

Ο Καποδίστριας από νεαρή ηλικία μόλις 25 ετών έδειξε τις ιδιαίτερες οργανωτικές του ικανότητες και το διπλωματικό του ταμπεραμέντο αναλαμβάνοντας αρχικά τον συντονισμό της επτανησιακής στρατιωτικής άμυνας έναντι μιας θεωρητικά επικείμενης επίθεσης του Σελίμ πασά. Κυρίως είχε να κάνει με τον συντονισμό ανάμεσα σε ευγενείς και οπλαρχηγούς, συμπεριλαμβανομένου του Μάρκου Μπότσαρη. Με την τελική παράδοση των Επτανήσων στην Γαλλική κυριαρχία ο Καποδίστριας λεπτό δεν άφησε χαμένο δείχνοντας συχνότατα την έντονη αντίθεση του στο καθεστώς και την φιλορωσική πολιτική του ρώτα. Δεν άργησε η στιγμή δα που έκανε την εμφάνιση του στην Πετρούπολη με εντολή του Τσάρου διοριζόμενος στην θέση του κρατικού συμβούλου. Ο Καποδίστριας θεωρούσε πως το μέλλον του γένους εξαρτιόνταν από τον Τσάρο και την βούληση του. Αντιλήφθηκε πως οι διπλωματικοί ελιγμοί τόσο σε προσωπικό επίπεδο ήταν η λύδια λίθος για την σύναψη σχέσεων με την αυλή της Ρωσίας με απώτερο σκοπό την εύνοια του αυτοκράτορα. Από την παραμονή του στην Βιέννη ως διπλωματικού απεσταλμένου του Τσάρου Αλέξανδρου άρχισε να σπείρετε η διχόνοια ανάμεσα σε εκείνον και στον Μέτερνιχ τον πιστό φύλακα ευρωπαϊκού status quo.

Ο Καποδίστριας αν και υπερασπιστής της Τσαρικής Ρωσίας, κρατικός υπάλληλος και υπουργός εξωτερικών μιας συντηρητικής δύναμης της εποχής, παρέμενε  «φιλελεύθερος», «διεκδικώντας» πολιτικές ελευθερίες και συντάγματα για τους αλύτρωτους λαούς τόσο της αυτοκρατορίας όσο και της Ευρώπης. Ένα παράδειγμα είναι και η συμβολή του με τις παραινέσεις του για την παραχώρηση συντάγματος στο βασίλειο της Πολωνίας. Ένα άλλο παράδειγμα γνωστό στην ιστορία είναι το σύστημα διακυβέρνησης των Ελβετών και την διατήρηση της ενότητας τους. Μέσω των διπλωματικών του ελιγμών κατάφερε να τους κρατήσει ουδέτερους στην επικείμενη Ευρωπαϊκή διαμάχη και ταυτόχρονα διοικητικά ενωμένους με ένα αξιοθαύμαστο σύστημα αποκεντρωτικής διακυβέρνησης.    

Πέραν των διπλωματικών και οργανωτικών του επιτευγμάτων ο χαρακτήρας του γοήτευε τον Τσάρο, ήταν ο κρατικός υπάλληλος που εν μέρει δεν δίσταζε να διαταράξει τις σχέσεις του με στρατηγικές και ισχυρές φυσιογνωμίες της εποχής όπως ο Μέτερνιχ. Ίσως αυτό έχει να κάνει και με την βαθιά αφοσίωση στον ίδιο τον Τσάρο, και την πεποίθηση του ως μοναδικό αρωγό για την ανεξαρτητοποίηση του καθεστώτος στο Ιόνιο, και ευρύτερα των ομόδοξων χριστιανικών πληθυσμών. Γενικά ο ρόλος που διαδραμάτιζε ήταν ενός «φιλελεύθερου» διπλωμάτη της Τσαρικής Ρωσίας που υπονόμευε στρατηγικά το status quo, που μαχόταν να διατηρήσει η Ιερά συμμαχία, παράλληλα εξυπηρετούσε και το ευρύτερο ρόλο της Ρωσίας στην Ευρώπη. 
Ο Καποδίστριας μέσω του ρόλου του σε ένα αυταρχικό καθεστώς προσπάθησε να πείσει τον Τσάρο για τον ευρύτερο ρόλο που μπορεί να έχει η Ρωσία στην πυριτιδαποθήκη που λέγεται Βαλκάνια σαν ομόδοξη θρησκευτική προστάτιδα των ντόπιων πληθυσμών. Αυτό τελεολογικά υποδαύλιζε αναταραχές με τις ήδη υφιστάμενες δυνάμεις της περιοχής ειδικά την Αυστρία και την Οθωμανική αυτοκρατορία. Καθώς, ήταν από αυτούς που πίεζαν για την παραχώρηση τοπικών μετριοπαθών συνταγμάτων και την συμμετοχή των λαών αυτών στην διακυβέρνηση με την πρωτοβουλία των ηγεμόνων. Αυτή η εύνοια προς το πρόσωπο του σαφώς δεν σήμαινε και την χάραξη πολιτικής. Σε όποιο πόστο στην ιεραρχία και να βρισκόσουν τον πρώτο και τελευταίο λόγο τον είχε ο αυτοκράτορας ο οποίος έπαιρνε τις αποφάσεις, τυχόν διαφωνία σήμαινε ασέβεια στον θρόνο με όλες τις τυχόν συνέπειες, η θέση ενός κρατικού υπαλλήλου ήταν λεπτή. Αυτό φάνηκε όταν ο ίδιος ο Αλέξανδρος μετά την ήττα των Γάλλων στο Βατερλό (1815) υπέγραψε ιδιοχείρως στο Παρίσι την συνθήκη της ιεράς συμμαχίας, μαζί με πλείστους αυτοκρατορικούς οίκους της Ευρώπης. Πλην της Αγγλίας λόγω κοινοβουλευτικών παραδόσεων. Αυτό σήμαινε την καταστολή κάθε είδους εξέγερσης στα εδάφη των εκάστοτε αυτοκρατοριών κάτι που ήταν κόντρα στις παραινέσεις του Καποδίστρια. Παρόλο αυτά ακόμα και τότε που ανέλαβε υπουργός εξωτερικών νουθετούσε τον Τσάρο πως η ισορροπία και η ομαλή τάξη στην Ευρώπη έπρεπε να βασιστεί με την χορήγηση συνταγματικού διοικητικού χάρτη.

Ελληνική επανάσταση και διοικητική ανασυγκρότηση

Όσον αφορά την στάση του απέναντι στους Έλληνες υπηκόους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, πίστευε πως μόνο με την αλλαγή των Ευρωπαϊκών συνθηκών και της ισορροπίας δυνάμεων θα μπορούσε να ευοδωθεί μια υγιής προσπάθεια υπό την ηγεμονία του ξανθού γένους. Κατακεραύνωνε την ρομαντική προσπάθεια της Φιλικής εταιρείας ως αναίσχυντη και άτοπη και το μόνο που θα είχε σαν αποτέλεσμα θα ήταν να αιματοκυλήσει το γένος. Σε αντίθεση με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη που ηγήθηκε της προσπάθειας.

Με την ανεξαρτησία του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους οι Έλληνες αυτού έβλεπαν στον Καποδίστρια έναν εγγυητή της ασφάλειας και της τάξης σε μια περιοχή που επικρατούσε η απόλυτη ανομία χωρίς θεσμική συγκρότηση και πληθυσμό που μαστιζόταν από την πείνα. Ο Καποδίστριας σύμφωνα με την εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον Απρίλιο του 1827 είχε εκλέγει Κυβερνήτης της Ελλάδας. Αν και το Σύνταγμα ήταν Δημοκρατικό (διάκριση των εξουσιών, κυβερνήτης λογοδοτεί στο κοινοβούλιο κτλ.) για πρώτη φορά: «Η κυριαρχία ενυπάρχει από το έθνος, καθώς κάθε εξουσία πηγάζει από αυτό και γι αυτό». Λόγω των συγκυριών και την ανυπαρξία θεσμών στην Ελληνική πραγματικότητα ο Καποδίστριας κυβέρνησε συγκεντρωτικά προσπαθώντας να περιορίσει την κηδεμονία των οπλαρχηγών και των προκρίτων στις επαρχίες. Αυστηρό δημοσιονομικό έλεγχο με σκοπό να συσταθούν κρατικοί πόροι και προσπάθεια σύστασης τακτικού στρατού σε χιλιαρχίες οργανώνοντας τους ατάκτους.

Ο Καποδίστριας θεωρούσε αναγκαίο μια συγκεντρωτική διοίκηση πιστεύοντας ότι το νεοσύστατο ελληνικό κράτος δεν ήταν «ώριμο» για ένα συνταγματικό πολίτευμα και ο λαός με κάθε τρόπο έπρεπε να προστατευτεί από τις εκάστοτε πολιτικές αυθαιρεσίες μέσω ενός πατερναλιστικού τρόπου διακυβέρνησης. Δημιουργία μιας μεσαίας τάξης, ενός κορμού γαιοκτημόνων, που θα λάμβαναν χώρα  μέσω απαλλοτρίωσης εκτάσεων και θα αποτελούσαν έναν ισχυρό κορμό για την σύσταση ενός επίσημα αναγνωρισμένου νεωτερικού κράτους. Με κύριο σκοπό την συνταγματική φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος μακροπρόθεσμα. 
Ο Καποδίστριας είχε αντιληφθεί πως η Γαλλική επανάσταση είχε δημιουργήσει ένα διαφορετικό κράμα ιδεολογικών αναμίξεων και επιδιώξεων στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες που για τον ίδιο δεν ήταν οικείο καθώς είχε υπηρετήσει ένα αμιγώς αυταρχικό καθεστώς. Αρχικά η πεφωτισμένη δεσποτεία ήταν η λύση για να δαμαστούν οι συγκρούσεις ανάμεσα στον Ελληνικό πληθυσμό. Οραματιζόταν την σταδιακή μετάβαση της χώρας σε μια μορφή αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας η οποία όμως δεν θα υπονόμευε τα Ρωσικά συμφέροντα στην περιοχή αλλά παράλληλα δεν θα δημιουργούσε και σχέση εξάρτησης της χώρας από την Δύση. Ήταν φυσιολογικό να υπήρχε σύμπνοια νοοτροπία ανάμεσα στο Καποδίστρια και στο Ρωσικό καθεστώς, παρόλο αυτά ο Κυβερνήτης του νεοσύστατου αυτού κράτους προσπαθούσε να επεκτείνει σταθερά τα σύνορα του και να παγίωση την διεθνή αναγνώριση του, μέσω ενός βιώσιμου καθεστώτος. 
Η προσπάθεια αυτή φαίνεται από την προσωπική του δράση να οργανώσει όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής από την δημόσια διοίκηση την οικονομία καθώς και την μόρφωση του λαού, που θεωρούσε ακρογωνιαίο λίθο για το έθνος ευρύτερα. Αυτό διαφαίνεται και από τα σχολεία που ίδρυσε καθώς και τα μέτρα που πήρε σε τακτά χρονικά διαστήματα για τους φτωχούς. Όλες οι κινήσεις του Καποδίστρια με όποια νοοτροπία και αν διακατεχόταν δείχνουν τον ζήλο με τον οποίο εργάστηκε για την σύσταση του νεοελληνικού κράτους, την σύσταση μιας οργανωμένης πολιτείας όπως είχε οραματιστεί.

Εις τα 1828 εις Αίγιναν επήγεν ο Γεώργιο Μαυρομιχάλης να επισκεφθή τον Κυβερνήτη. Εφόρεσε την λαμπρότερη ενδυμασία του, βουτημένη εις το μάλαμα, εγελούσαν τα φορέματα του, εγελούσε η καρδιά του, διατί ο νέος είχε κλίσιν προς τον κυβερνήτην, τον εδέχθη αυτός ως πατέρας τον υιόν, αλλά του είπε: «δεν σε επαινώ δια τα φορέματα σου, και πριν πατήσω τα χώματα τα Ελληνικά, και αφού ήλθα και είδα και επιβεβαιώθηκα, είναι καιροί που πρέπει να φορούμεν όλοι ζώνη δερματένια, και να τρώμεν ακρίδες και άγριο μέλι, είδα πολλά εις την ζωήν μου αλλά σαν το θέαμα όταν έφθασα εδώ εις την Αίγινα, δεν είδα παρόμοιο ποτέ, και άλλος να το ιδή, προείδα μεγάλα δυστυχήματα διά την πατρίδα, αν εσείς δεν θα είσθε σύμφωνοι μαζύ μου και εγώ με εσάς»

Πηγή:Γ.Τερτσέτης, Απμνημονεύματα,σ.257-258

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΚΛΟΥΤΣΙΝΙΩΤΗΣ