ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

Ο 21ος αιώνας από πολλούς χαρακτηρίζεται ως ένας ρευστός αιώνας οικονομικής, πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης. Ο αιώνας που πολλοί υποστήριξαν το τέλος ακόμα και της ιστορίας. Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού Σοσιαλισμού και της ιδεολογικής του κοσμοκράτειρας ΕΣΣΔ ο Μαρξισμός-Λενινισμός περιθωριοποιήθηκε και υπονομεύτηκε το οικονομικό-πολιτικό μοντέλο οργάνωσης μιας κοινωνίας προς μια ελεύθερη και ισότιμη Κομμουνιστική ουτοπία. Θρίαμβος (!) για τις Φιλελεύθερες Δημοκρατίες της Δύσης, με τις ΗΠΑ ως την μοναδική παγκόσμια υπερδύναμη. Το παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον της Δύσης που άρχισε να σφυρηλατείται με νέα οικονομική-πολιτιστική αρχιτεκτονική ήδη με την κρίση του ΟΠΕΚ παρέπαιε συνεχώς. Για πρώτη φορά μια παγκόσμια δύναμη πλήγηκε στο έδαφος της (11η Σεπτεμβρίου). Με αποκορύφωμα την Οικονομική κρίση του 2008 των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων. Αχνοφαινόταν ξανά ένα φαινόμενο ολοκληρωτικών κομμάτων που είχαν κάνει την εμφάνιση τους στα κοινοβουλευτικά έδρανα με πιο ριζοσπαστικές δεξιές ιδέες που παρέπεμπαν σε ολοκληρωτικές τάσεις όπως αναφέρει ο Rob Riemen στο έργο του «Η αέναη επιστροφή του φασισμού». 

Ο όρος «Φασισμός» ακόμα και σήμερα παραμένει αμφιλεγόμενος δημιουργώντας ιδεολογικές συγχύσεις και προστριβές. Όπως αναφέρει ο Τζεντίλε, η σύγχρονη ιστοριογραφία κατάφερε να δώσει ένα ιδεολογικό περιεχόμενο και μια κουλτούρα σε αυτό τον αμφιλεγόμενο όρο για την αποδοτικότερη κατανόηση του. Βέβαια, ο εκθειασμός της ιδεολογίας σήμερα έρχεται σε σύγκρουση με κάποια από τα οργανωτικά, κοινωνικά χαρακτηρίστηκα του πολιτικού συστήματος που σφυρηλατήθηκε αρχικά το φαινόμενο. Μη συνάδοντας με τους όρους του «γενικού» φασισμού. Ο Τζεντίλε –παράλληλα- αναφέρει πως δεν υπονομεύει την ιδεολογία αλλά δεν πιστεύει ότι υπερισχύει έναντι των οργανωτικών κοινωνικών δομών της εποχής. Δυσπιστώντας αν η επεξεργασία του φαινομένου μπορεί να γίνει διαχωρίζοντας τις κοινωνικές νόρμες και τα πολιτικά συστήματα τις εκάστοτε εποχής, καθώς και την ιστορία από την ιδεολογία που δόμησε το πλαίσιο δράσης του. Διατείνοντας πως το φασιστικό φαινόμενο ως ένα αντιδραστικό φαινόμενο της εποχής του, ήταν μια μίξη «νεωτερικού» ανορθολογισμού με ψήγματα θεσμικού ορθολογισμού αστικών καθεστώτων. Ο Βέμπερ ως κοινωνιολόγος επισήμανε χαρακτηρίστηκα πως «Ξεκινώντας σταδιακά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φαινομένου, όπως αυτά εξάγονται από την ιστορική πραγματικότητα». Αυτό όμως που θέλω να εστιάσω στο παρόν άρθρο είναι πως η «κουλτούρα του Φασισμού» εξάγεται στις εκάστοτε συγκυρίες όταν δημιουργούνται οι γόνιμες συνθήκες πολιτιστικής κενότητας.

Το φασιστικό κίνημα εξήλθε αναμφισβήτητα στην επαύριον του Α’ παγκοσμίου πολέμου ως μια αντιδραστική ρητορική θα έλεγα στο νεωτερικό πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό δημιούργημα της εποχής, δίνοντας μια διαφορετική προοπτική και μυθολογία. Υπέρμαχος του έθνους και του κράτους με έναν μοναδικό ηγέτη που εκθειάζει τον πόλεμο τον αγώνα, τον θάνατο ως το απόλυτο αγαθό ενός «τίμιου» μαχητικού άντρα που ανήκει σε μια εθνική συλλογικότητα και είναι πρόθυμος να πεθάνει γι’ αυτήν. Υπάκουος πάντα από τις διαταγές του υπέρτατου ηγέτη που έχει πάντα δίκιο. Η σαγήνη του έθνους προωθήθηκε τόσο από μια κορπορατιστική οργάνωση εργατικής τάξης, κεφαλαίου και μεσοαστών με γνώμονα την ανάπτυξη του έθνους, χωρίς πλουραλισμό κοινοβουλευτικού διαλόγου. Υπάρχει το κράτος-έθνος, και ο Ντούτσε ως θεματοφύλακας του. Κατά αρχήν για να αποσαφηνίσουμε κάποιες θεσμικές και οργανωτικές έννοιες, ο Φασισμός και ιδιαίτερα ο Ιταλικός ήταν το πρώτο ουσιαστικά αντιδραστικό εθνικιστικό κόμμα του Ιταλικού κοινοβουλίου που κατέκτησε την εξουσία διαλύοντας την αστική Δημοκρατία της Ιταλίας και αναδιαμορφώνοντας ένα νέο κράτος. Όσον αφορά την πολιτιστική σαγήνη της φασιστικής προέλασης, το Ιταλικό φασιστικό κόμμα του Μπενίτο Μουσσολίνι χρησιμοποίησε ιρασιοναλιστικά στοιχεία εκθειάζοντας το συναίσθημα έναντι της λογικής, τον βολονταρισμό έναντι του ορθολογισμού, επηρεαζόμενος έντονα από τον Σίγκμουντ Φροιντ ιδρυτή της ψυχανάλυσης και το Λε μπόν με την συμπεριφορά του ατόμου μέσα στο πλήθος σε σχέση με την συνειδητή ατομική του δράση και οι διαφορές που παρατηρούνται, όπως αναφέρουν οι Terence Ball και Richard Dagger. Εν συνεχεία σημαντικό πολιτιστικό στοιχείο της φασιστικής δυναμικής είναι ο «ερεθισμός» του θυμικού του εκάστοτε λαού μέσα από την σαγήνη του δημιουργούν τα σύμβολα (θρησκευτικά, εθνικά) σύμφωνα με τον Παρέτο, τα δόγματα και η αγιοποίηση των σκοπών μιας πολιτικής φονταμενταλιστικής θρησκείας όπως αναφέρει ο Τζεντίλε ως συλλογικής πίστης. Το θυμικό του λαού επηρεαζόμενο από τον προπαγανδιστικό χαρακτήρα του καθεστώτος χάνει την αίσθηση της ορθολογικότητας που πρέσβευε ο Διαφωτισμός και ο δυτικός θετικισμός, χειραγωγήσιμη με βάση το συναίσθημα έναντι της λογικής.

Εύστοχα ο Τζεντίλε παραθέτει έναν πιθανό ορισμό του φασισμού σύμφωνα με την οργανωτική διάσταση ενός τέτοιου κόμματος ανεξαρτήτως εποχής της κοινωνικής του σύνθεσης και της μεθόδου που ακολουθεί. Την πολιτιστική του διάσταση ανάλογα την εποχή και την εξέλιξη του εκάστοτε πολιτισμού (στην προκειμένη περίπτωση στην ανάπτυξη του Δυτικού πολιτισμού και της καπιταλιστικής οικονομίας ως πολιτιστικής μορφής). Καθώς ιδιαίτερο βάρος δίνεται στις αξίες του πολιτικού συστήματος που μπορεί να διαμορφώσει το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωτικού κόμματος.

Ο Rob Riemen ίσως αρκετά εύστοχα στο έργο του η Αέναη επιστροφή του Φασισμού αναφέρει πως οι φασιστικές τάσεις υπήρχαν και μετά την ήττα του στον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στα πολιτικά συστήματα του Δυτικού κόσμου και «συγκαλυμμένα» δεν τα βάπτιζαν Φασιστικά παρομοιάζοντας αυτήν την τάση με την αρρώστια της πανούκλας που ναι μεν θεωρητικά έχει εξαφανιστεί αλλά ακόμα υπάρχουν θάνατοι. Παρόλο αυτά δεν πρέπει να δημιουργηθεί πανικός για κάτι που έχει καταπολεμηθεί χρόνια αναφέρουν οι γιατροί, στην αρχή του δοκιμίου του. Παραθέτει όμως: «Δεν αρκεί να αρνηθούμε τα γεγονότα για να κάνουμε να εξαφανιστούν, και όταν η επιδημία κατακλύζει όλη την πόλη, τότε πρέπει να την λέμε με το όνομα της: Πανούκλα!». Ο Riemen παραθέτει πως η Ευρώπη, ο Δυτικός πολιτισμός, παρόλο τα τεχνολoγικά και επιστημονικά επιτεύγματα τρέφει τον «Βάκιλο» του φασισμού βαπτίζοντας τον, είτε ριζοσπαστική, είτε εξτρεμιστική δεξιά αλλά ποτέ δεν χαρακτηρίζεται αμιγώς φασισμός στα σύγχρονα πολιτικά συστήματα. Ο Καμύ υποστήριξε πως ο φασισμός είναι εγκολπωμένος στην μαζική δημοκρατία και ότι οι σύγχρονες Δυτικές κοινωνίες εθελοτυφλούν να δουν την αλήθεια, να τον βαπτίσουν με το όνομα του και να τον αντιμετωπίσουν. O Riemen παραθέτει πως πλέον στην κοινωνία της θέασης και του υπέρμετρου υλισμού δεν υπάρχει ρομαντική πνευματική έκφραση και δημιουργείται μια ατομική, σε ρευστούς καιρούς, πνευματική κενότητα που επενδύει στην ανάδυση αντιδραστικών φαινομένων και του ολοκληρωτισμού. Ο Καμύ στο έργο του ο επαναστατημένος άνθρωπος αναφέρει πως η Ευρώπη και ο Δυτικός πολιτισμός μαστίζεται από πνευματική κενότητα και έλλειψη ουσιαστικής διανόησης.

Εν κατακλείδι, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα πως μέσα από ρευστούς καιρούς μιας υλιστικής πραγματικότητας, ατομοκεντρικής δημιουργούνται τάσεις ολοκληρωτισμού και απαξίωσης της ίδιας της ζωής. Μόνο αν επαναπροσδιοριστούν οι όροι της πραγματικής αξίας στην ζωή υπάρχουν πιθανότητες να αντιμετωπιστεί ο Φασισμός. 

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΚΛΟΥΤΣΙΝΙΩΤΗΣ

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ουβε Τιμ, Τι είναι πραγματικά ο Φασισμός?, Αθήνα, 2003, Εκδόσεις τροπή

Εμίλιο Τζεντίλε, Φασισμός, Ιστορία και ερμηνεία, Β’έκδοση 2013, Εκδόσεις Ασίνη

Robert O. Paxton, Η Ανατομία του Φασισμού,2004, Εκδόσεις Κέδρος

Rob Riemen, Η ΑΕΝΑΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ,2016, Εκδόσεις Πατάκη

Terence Ball- Richard Dagger,Πολιτικές ιδεολογίες και το Δημοκρατικό Ιδεώδες,2011, Εκδόσεις Τουρίκη

Ο Σπυρίδων Κλουτσινιώτης είναι απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθώς κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στην Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία από το τμήμα Πολιτικής επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου